معرفی نخستین برگزیده جایزه مترجم ادبیات نوجوان/ رضی هیرمندی مترجم پیشکسوت شایسته نشان «جمان» شد
به گزارش آژانس خبری سینمادرام، هیات داوران این جایزه در نخستین دوره هیچ مترجمی را شایسته نشان «جمان» ندانست اما برای قدردانی از سال‌ها تلاش رضی هیرمندی در حوزه ترجمه ادبیات کودک و نوجوان، این نشان را به این مترجم پیشکسوت تقدیم کرد.
هیرمندی پس از دریافت تندیس، ضمن ابراز خشنودی از پرداختن به ادبیات و مشکلات پیش‌روی آن، به‌ویژه ترجمه گفت: همه می‌دانیم که ادبیات کودک شاخه‌ای پُربار از درخت تنومند ادبیات است؛ دست کم در ۲۰۰ سال اخیر، از زمانی که مفهوم «کودکی» در اروپا به‌صورت نهادین مطرح شد، هر روز شاهد رشد جایگاه ادبیات و نیز ترجمه بوده‌ایم. نکته مهم این‌که در دوران سلطه ترجمه ماشینی، باز هم جایزه‌هایی برای ترجمه ادبیات کودک و نوجوان در نظر گرفته می‌شود، و این بسیار ارزشمند است.
وی ادامه داد: در فرهنگ اروپایی، به دلیل نزدیکی ساختاری و محتوایی زبان‌ها، معمولاً نام مترجم را روی جلد کتاب‌ها نمی‌آورند؛ برخلاف ایران که معمولاً ابتدا نام مترجم را می‌خوانیم، بعد سراغ نویسنده و تصویرگر می‌رویم. اما به‌تازگی دیده‌ام که حتی در اروپا هم نام مترجم را در صفحات داخلی کتاب می‌آورند یا در نسخه‌های دیجیتال مشخص می‌کنند، این یعنی ترجمه در ایران جایگاه خود را یافته است، و من از این بابت خوشحالم.
هیرمندی اضافه کرد: اگر از من بپرسید چطور با ترجمه آشنا شدم، راز آن را برایتان می‌گویم: من، بی‌آن‌که خودم بدانم، از دوران دبستان با ترجمه آشنا بودم. همان زمانی که داستان‌هایی چون «چوپان دروغ‌گو»، «روباه و لک‌لک» یا «روباه و زاغ» را می‌خواندم. این داستان‌ها به‌صورت پنهان در ذهنم ماندند. بعدتر در دانشگاه، گرچه ترجمه نمی‌کردم، متوجه شدم که این داستان‌ها ترجمه بوده‌اند. مثلاً «چوپان دروغ‌گو» مربوط به ۲ هزار و ۶۰۰ سال پیش است، و یا آثار لافونتن که حدود ۴۵۰ سال پیش نوشته شده‌اند.
این مترجم ادامه داد: از همان زمان با خودم گفتم: اگر روزی مترجم شوم، باید طوری ترجمه کنم که خواننده فارسی‌زبان، همان لذتی را ببرد که من هنگام خواندن آن آثار می‌بردم. این آثار برای من سرمشق شدند. همان‌طور که محمد قاضی، با ترجمه شاهکارهایی چون «شازده کوچولو»، برای نسل خودش و نسل‌های بعد الگو شد. آموزگارانی داشتم که خودشان از بهترین‌ها آموخته بودند.
هیرمندی با طرح این سوال که چرا ترجمه می‌کنم؟، پاسخ داد: من بارها گفته‌ام: چون طاقت ندارم! طاقت نگه‌داشتن بار لذت ادبی را ندارم. من ادبیات را عاشقانه دوست دارم و وقتی اثری را می‌خوانم، بی‌تاب می‌شوم که آن را با دیگران قسمت کنم. این تقسیم یعنی ترجمه. مثل کسی که نمی‌تواند جلوی خنده‌اش را بگیرد یا همچون ارشمیدس که وقتی کشف بزرگی کرد، از شدت شعف فریاد زد: «یافتم! یافتم!»
وی ادامه داد: اولین کاری که ترجمه کردم، «درخت بخشنده» بود. وقتی این اثر را یافتم، گفتم: «یافتم!» چیزی که می‌تواند تا پایان عمر همراه آدم باشد. بعدها با ترجمه آثار دیگری هم همین حس را داشتم.
هیرمندی در پاسخ به این سوال که چه چیزی از ترجمه می‌خواهم؟ اظهار داشت: راستش را بخواهید، چیزی نمی‌خواهم. من معتقدم ادبیات نباید الزاماً کار سیاسی یا ایدئولوژیک انجام دهد؛ ادبیات، پیش از هر چیز، باید لذت‌بخش باشد و به ما کمک کند بار هستی را, این باری که بر دوش‌مان گذاشته‌اند، راحت‌تر به مقصد برسانیم؛ هم فردی، هم جمعی. ادبیات باید کمک کند بچه‌های ما هم بتوانند این بار را به سرمنزل مقصود ببرند.
وی گفت: ترجمه‌هایی که انجام داده‌ام، و حتی آثاری که برای کودکان نوشته‌ام، مثل آوازهایی برای خواندن هستند. دوست عزیزم، اسدالله شعبانی، در سرودن بخش‌هایی از آن‌ها کمکم کردند. در این آثار، هدفم ایجاد پرسش است؛ نه پاسخ قطعی. چرا فکر می‌کنیم همه چیز را می‌دانیم؟ چرا فکر می‌کنیم تنها ما می‌بینیم؟ پرسیدن مهم است، هرچند هزینه دارد. یادمان باشد که حتی پرسشی ساده، می‌تواند تحولی عظیم ایجاد کند.
هیرمندی در پایان گفت: نمی‌توانم از کسی یاد نکنم که حقیقتاً بر گردن من حق بزرگی دارد. کسی که، به قول سعدی:«من چشم از او نتوانم نگاه داشت / اول نظر به دیدن او دیده‌ور شدم» و آن کسی نیست جز شل سیلوراستاین.
هیرمندی، مترجمی جوینده و شکارگر
علی صلح‌جو، زبانشناس و ویراستار درباره رضی هیرمندی، گفت: در برجستگی وی به‌عنوان یک مترجم، هیچ شکی وجود ندارد؛ ایشان از هر نظر مترجمی کامل است.
وی افزود: شاید بتوان گفت انصاف نیست جنبه‌ای از شخصیت هیرمندی کمتر مورد توجه قرار گرفته؛ جنبه‌ای که به‌نظر من و از نگاه بسیاری دیگر، بسیار مهم است: او یک «جوینده» و «شکارگر» در دنیای ترجمه است، و این ویژگی کمی نیست. در حوزه تخصصی او، تقریباً هیچ چهره مهمی در جهان باقی نمانده که هیرمندی سراغ آثارش نرفته باشد. روی واژه‌ی «جستن» تأکید دارم؛ یعنی بسیاری از این آثار را برای اولین‌بار خودش یافته و معرفی کرده است.
صلح‌جو ادامه داد: از این جهت کار او ارزشمند است، به‌ویژه در جامعه‌ای که ناشران آگاه و دغدغه‌مند بسیار اندک‌اند. ناشرانی که خودشان پیش‌قدم شوند و مثلاً در حوزه ادبیات کودک و نوجوان پیشنهاد بدهند که چه چیزی را نداریم و باید ترجمه شود. هیرمندی به‌تنهایی این راه را رفت. خودش زحمت کشید، خودش جست‌وجو کرد. من از سال‌ها پیش شاهد بودم که با چه دقت و پشتکاری به‌دنبال منابع بود.
این ویراستار پیشکسوت ادامه داد: در ترجمه، شرایط و معیارهایی وجود دارد که بر همه روشن است: تسلط بر زبان مبدأ و مقصد و احاطه بر موضوع. بدون این‌ها ترجمه ناقص می‌ماند. اما کنار این‌ها نکته مهم دیگری هم هست؛ چیزی که در دل همان احاطه بر موضوع هم می‌گنجد، اما باید به‌طور خاص به آن اشاره کرد: مطالعه عمیق درباره نویسنده، کتاب، و فضای پیرامونی آن. هیرمندی در این زمینه بی‌نظیر بود. او پیش از شروع ترجمه، ده‌ها کتاب و مقاله درباره نویسنده و سبک نوشتاری او مطالعه می‌کرد.
صلح‌جو، گفت: ترجمه بدون شناخت پیرامونی موفق نخواهد شد. ترجمه یک «عشق» است، عشق به معنا، به فرهنگ، به زبان. هیرمندی در دنیای ادبیات کودک و نوجوان، چهره‌ای شناخته‌شده است اما باز هم در این زمینه کمتر دیده شده‌اند. در کنار آن، ترجمه‌های غیرداستانی ایشان هم بسیار برجسته است. برای مثال، کتابی ترجمه کردند با عنوان «زبان‌های جهان» که در آن تقریباً هیچ زبانی در دنیا نیست که نامش نیامده باشد، چه زبان‌های عمده، چه کمتر شناخته‌شده. با زنده‌یاد علی‌محمد حق‌شناس، درباره نحوه تلفظ و ضبط زبان‌ها، گفت‌وگوهای زیادی داشتند و تلاش‌های زیادی برای دقت در کار انجام می‌دادند.
رضی هیرمندی، در ایران بی‌نظیر است
احمد پوری، مترجم، با بیان خاطراتی از رضی هیرمندی گفت: یک بار کتابی از شل سیلوراستاین ترجمه کرده بودم. کتاب را به ایشان تقدیم کردم و در تقدیم‌نامه نوشتم: «به کسی که خوانندگان نوجوان ایرانی را با شل سیلوراستاین آشنا کرد»
وی ادامه داد: معتقدم رضی هیرمندی نقشی کلیدی در ادبیات کودک و نوجوان ایران دارد، و بخشی از این آشنایی‌ها مدیون ترجمه‌های اوست.
وی افزود: ما مترجم‌ها معمولاً درباره برخی واژه‌ها با هم مشورت می‌کنیم. مثلاً من گاهی تماس می‌گیرم و می‌پرسم: «تو این واژه را چطور ترجمه می‌کنی؟» البته خیلی به‌ندرت پیش می‌آید که ایشان به من زنگ بزند، ولی وقتی هم زنگ می‌زند، بحثی علمی و دقیق پیش می‌آید.
پوری ادامه داد: چیزی که همیشه در کار رضی هیرمندی برایم جالب بوده، دقت وسواس‌گونه اوست؛ باید خودش قانع شود و دلیل علمی داشته باشد؛ هیچ‌چیز را سرسری نمی‌پذیرد.
وی اظهار داشت در زمینه ادبیات کودک و نوجوان، به‌راستی رضی هیرمندی در کشور ما بی‌نظیر است. با یقین می‌گویم که حضور و آثار او، تأثیر عمیق و ماندگاری داشته‌اند.
در این مراسم محمدرضا اربابی، رییس انجمن مترجمان ادبیات کودک و نوجوان با انتقاد از سیاست‌های پیشین در حوزه کتاب کودک, به بیان دلایل شکل‌گیری جایزه پرداخت.
مهسا خراسانی عضو هیات داوران، بیانیه داوران را قرائت کرد و سیده هستی حسینی دبیر اجرایی به ارائه گزارش پرداخت.
