زندگی شاعر مشهور در قاب سینما

دستپخت محمدرضا ورزی و محمدرضا شریفی‌نیا با بازی مارال بنی‌آدم در نقش پروین اعتصامی

محمدرضا ورزی کارگردان مطرح تلویزیون که آثار تاریخی از جمله معمای شاه و سال‌های مشروطه را ساخته است، با فیلم معجزه پروین در اکران سینمایی حاضر است. در این مطلب نگاهی به متن و حواشی این فیلم می‌اندازیم.

خلاصه داستان فیلم معجزه پروین

همانطور که از نام پیدا است فیلم معجزه پروین یا در جدیدترین تغییر، فیلم پروین درباره زندگی پروین اعتصامی شاعر نامدار معاصر است که زندگی او از دوران جوانی تا لحظه درگذشتش سرشار از اتفاقات است. گروه سازنده معجزه پروین تصمیم گرفتند اسم فیلم را به پروین تغییر دهند.

بازیگران و عوامل فیلم معجزه پروین

مارال بنی آدم، آزیتا حاجیان، محمدرضا شریفی نیا، حسین پاکدل، محمد علی نجفی، امیرحسین صدیق، رامین ناصر نصیر، رضا فیاضی، بیژن بنفشه خواه، یوسف صیادی، حسام نواب صفوی، ملیکا شریفی نیا، محمدشعبان‌پور، الهه جعفری، محمدرضا شهبانی نوری، مریم ورزی، محمد ساربان، مجید جعفری، شهراد بانکی، عباس علی محمدی و امیر رضا انوریان ازجمله بازیگرانی هستند که در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند.

محمدرضا ورزی در جدیدترین فعالیتش پس از سال‌ها حضور در تلویزیون و ساخت آثاری درباره تاریخ معاصر ایران در دوره پهلوی به سراغ ساخت فیلمی درباره زندگی پروین اعتصامی رفته است. محمدرضا شریفی‌نیا که در دهه اخیر از دوستان و همکاران نزدیک ورزی است تهیه‌کننده این فیلم که محصول مشترک بنیاد سینمایی فارابی و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است. همچنین بهزاد عبدی هم موسیقی این اثر را می‌سازد.

عوامل فیلم پروین نیز عبارتند از: مدیر فیلمبرداری: فرشاد خالقی، مهدی حسینی وند، تدوین: مهدی حسینی وند، آهنگساز: بهزاد عبدی، مدیر صدابرداری: ارسلان کیان ارثی، طراح چهره پردازی: شهرام خلج، طراح صحنه: مسعود اوسطی، صحنه آرا: سوفیا شکری، طراح لباس: رویا ابراهیمی، دستیار اول کارگردان: روهام مخدومی، مدیر برنامه‌ریزی: حسین متحد، منشی صحنه: سحرناز ضیایی، عکاس: احمدرضا شجاعی، اصلاح رنگ و‌ نور: نیما دبیرزاده، صداگذاری: مهرداد جلوخانی، جلوه‌های ویژه میدانی: آرش آقابیک، محصول: وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و بنیاد سینمایی فارابی.

نقد و بررسی فوری فیلم پروین

محمدتقی فهیم، منتقد پیشکسوت سینما نوشت:

پر ادا؛ پروین
فیلم «پروین» ساخته محمد رضا ورزی چنانچه از نامش پیداست، پرتره شاعره‌ی نامدار ایران، پروین اعتصامی است. بلاخره «ورزی» بهترین کارش را ساخت، اما نه بدین معنی که فیلمی عالی ساخته است، ولی در کارنامه خودش، پروین بالاتر از بقبه ساخته‌هایش می‌ایستد. فیلم شکوه و عظمت معماری دوران پروین را دارد، طراحی صحنه و لباس و جزییات میزانسنی قابل باوری دارد. حتی کشش فیلم خوب است، ولی اصلی‌ترین ضعف نوع «پی او وی» آدم‌ها و فقدان شخصیت‌پردازی محکم است. فیلم با روایت برادر پروین شروع و تا مرحله مرگ او، راوی‌ها مرتب تغییر می‌کنند. هیچکدام از آدم‌ها به شخصیت نمی‌رسند و حتی تیپ‌های پذیرفتنی هم ندارد، مثلا زن کف‌بین که حالا دیگر چنین ادم‌هایی در کارهای ورزی به نماینده طبقه فرودست تبدیل شده است، جعلی و پوشالی است. حتی برادر پروین (امیرحسین صدیق) نیز اکسسوار است مانند دیگر شخصیت‌های مهم تاریخ ادبیات که هیچکدام خون لازم را ندارند و … با این حال فیلم پروین تماشاگر پرحوصله را نگه می‌دارد چون مارال بنی ادم در نقش پروین منهای کنش‌هایش، خوب نشسته است، بقیه اعم از شریفی‌نیا تا حاجیان و پاکدل و ناصر‌نصیر و … هیچکدام چیزی به فیلم اضافه نمی‌کنند.

لقمان مداین، منتقد سینما در سینمااعتماد نوشت:

محتوای فیلم «پروین» برشی از زندگی پروین اعتصامی بود که نشان می داد او حاضر نمی شود برای دریافت جایزه نزد شاه برود و شرف یاب شود، می خواست فضای بسته مردسالار را در عصر پهلوی نشان دهد که حتی اجازه خواندن شعر و فعالیت مدنی را هم نداشته است، همه اینها را بیان می کرد تا تلقین کند وضع زنان به مراتب محدودتر بوده است.

در نقش آفرینی هنر بازیگران را دارای ضعف نمی دانم، ثابت کردند بر میمیک صورت، انعطاف جسمانی و ادای دیالوگ مسلط هستند ، ضعف آشکاری که شاهد هستیم نیمی به عهده فیلمنامه ضعیف و نیم دیگر سبک بازی ایست که کارگردان از آنان طلب کرده با این حال یکی از درخشش های جدی فیلم استعداد سرکار خانم ملیکا شریفی نیا بود که خلق تجربه اولین بار کردند و عالی بودند.

میزانسن را موفق می دانم، طراحی صحنه قوی، منطبق با خاستگاه اجتماعی و سطح فرهنگی بود، طراحی لباس قوی داشت، زیبایی شناسی بصری داشتند، رنگ را می شناختند، گریم‌ها گاه خوب بودند و گاه اغراق آمیز که می توانست طبیعی تر باشد.

تدوین حذف نمای مازاد نکرده بود، چینش درستی نداشت، سرعتش افت کرده بود، اصلاح رنگ و نورش خوب بود، تم مناسبی برگزیده بود، صداپردازی اش تمییز بود، اتمسفر داشت و افکت هایش خوب بود.

فیلمنامه بیوگرافی بود، سراغ زندگینامه پروین اعتصامی رفته بود، تعلیق، قهرمان و ضدقهرمان، عنثر ارتباطی و طرح کنشش ضعیف بود. دیالوگ پردازی اش غیر روان بود، شعاری، گل درشت، دارای افشا و بمباران اطلاعاتی، کلیشه ای و فاقد کشمکشی که کشش ایجاد کند.

کارگردان را بخاطر چکش کاری نکردن فیلمنامه، عدم نظارت بر تدوین، گریم، سَبک بازی خسته کننده و اشتباهی که از بازیگرانش طلب کرده بود دارای ضعف و برای میزانسن مناسب، زاویه دوربین و قاب بندی هایش لایق تحسین‌می دانم.

صاحبه پویان مهر، منتقد سینما در سینما اعتماد نوشت:

فیلم  «معجزه پروین»  روایتی خطی است از زندگی پروین اعتصامی، به قلم و کارگردانی محمدرضا ورزی، پیام های روشن دارد نظیر اینکه در زمان پهلوی هم، زنان تحت فشار جامعه مرد سالار بودند.

فیلمنامه از نظر معرفی کاراکترهایش خوب است، اینطور بنظر می رسد که چون یک زندگینامه را به تصویر کشیده اند تمایلی به ایجاد عطف نداشته اند، تعلیق ضعیف و پایان بندی خوب دارد.

دیالوگ پردازی بخصوص در دقایق ابتدایی اثر خوب نیست، شلوغ است بیشتر بر جنبه ادبی و شعر توجه شده ولی در ادامه بهتر می شود.

شخصیت پردازی به طور کلی خوب است اما در مواردی دچار ضعف است، کاشت و برداشت ها رعایت نشده ، لازم به ذکر است در اثراتی که روایتی از زندگینامه است درواقع یک بیوگرافی است، خلق شخصیت هایی که بر جذابیت اثر بیفزایند طبیعی است به همین دلیل به دنبال آگرین در تاریخ نباشید.

بازی بعضی از بازیگران در یک چهارم ابتدایی باور پذیر نیست اما بعد از آن شکل می‌گیرند، لحن و آوای کلام را پیدا می کنند، بازی  ملیکا شریفی نیا عالیست در عین رنج طنز دارد و در القای حس به مخاطب موفق است، مارال بنی آدم در طول گذشت زمان فیلم ،نقش را بهتر ایفا کرد به طوری که در اواخر ما با پروینی مواجه ایم که احساس وجودی اش را با چشم هایش منتقل می کند.

تدوین علاوه بر داشتن نقاط قوت دارای ضعف های نظیر کات هایی نامناسب و عدم ریتم یکسان است و صحنه های مازاد دیده می شود.

طراحی صحنه عالیست، خیابان و بازار، خانه و محل کار و هر صحنه ای که دیده می شود خوش سلیقه و مناسب تاریخ طراحی شده، طراحی لباس هم همینطور، از روانشناسی رنگ بهره گرفته شخصیت کاراکتر ها را معرفی می کند.

گریم در موارد زیادی خوب است اما در رابطه با نقش اول موفق نیست و به سوژه شباهت  ندارد.

موسیقی متن به ویژه تیتراژ‌ پایانی زیبایی طراحی کرده اند، منطبق بر فضا و شرایط و پیش برنده درام است.

کارگردانی علاوه بر دارا بودن نقاط قوت خود، بر عدم نظارت نهایی دقیق بر متن و تدوین و حدف صحنه های مازاد و البته گریم سوژه اصلی موفق عمل نکرده است.

نکته‌ها درباره فیلم

• مارال بنی آدم بعد از باران کوثری دومین بازیگری است که نقش پروین اعتصامی شاعر پرآوازه ایرانی را بازی می‌کند. پیش از این کوثری در سریال شبکه مخفی زنان نقش پروین اعتصامی را بازی کرده بود.
• علاقه محمدرضا ورزی به تاریخ معاصر ایران که در ابتدای سده ۱۳۰۰ شمسی می‌گذرد پیش از این در سریال معمای شاه مشخص بود.
• محمدرضا شریفی‌نیا که در سال‌های اخیر بیشتر روی تهیه‌کنندگی تمرکز کرده است بیشتر با کارگردان‌هایی همکاری می‌کند که سابقه آن‌ها در تولید آثار تاریخی و عقیدتی زیاد است.
• بهزاد عبدی آهنگساز معجزه پروین سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن را برای دو فیلم «آل» و «مزار شریف» در دوره‌های بیست و هشتم و سی و سوم و دیپلم افتخار بهترین موسیقی متن را برای فیلم «علفزار» در چهلمین جشنواره فیلم فجر کسب کرده است.
• معجزه پروین در کنار بهشت تبهکاران دو فیلمی هستند که به مقطعی از تاریخ معاصر می‌پردازند که از لحاظ توالی زمانی نزدیک به هم هستند و هر دو ابتدای  پهلوی دوم را به تصویر می‌کشند.

حرف‌های عوامل فیلم پروین در نشست خبری جشنواره فیلم فجر

محمدرضا ورزی | کارگردان: ایده این فیلم حدودا ۱۲ سال پیش در ذهن من شکل گرفت. علاقه‌مند هستم در حوزه مفاخر کار کنم و در سینمای ایران جای زندگینامه مفاخر خالی است. چند بار فیلمنامه را بازنویسی کردم و واقعا منابع زندگینامه‌ای پروین اعتصامی گسترده نیست. زندگی مفاخر را دوست دارم. نسل جدید فیلمساز بیشتر به تولید چنین آثاری توجه کنند. فیلم تختی و کمال الملک این دو بیوگرافی بودند که ماندگار شدند و جای این دست فیلم‌ها واقعا خالی است. درباره فرازهایی که انتخاب کردم از ابتدا با آقای شریفی نیا مشورت می‌کردیم و هدف اصلی من از این بیوگرافی یک پیام بود. پیام من بیشتر این بود که یک زن در شرایط خاص دوران خودش برای تثبیت خود چقدر تلاش کرد و متاسفانه در زمان خودش طمع شهرت را نچشید. در زمان فیلمبرداری هم همچنان روی فیلمنامه کار می‌کردیم و سعی کردیم به مطلوب‌ترین شکل ممکن برسیم. فروغ فرخزاد که اشعارشان را دوست دارم، نمیدانم چرا این مرزبندی بین دو شاعر اتفاق افتاد و قیاس شکل گرفت. خانواده در پروین شدن پروین اعتصامی بسیار تاثیرگذار بودند و به همین دلیل در این فیلم به زندگی این خانواده تمرکز شده بود. جایی که شکل‌گیری شخصیت پروین شکل گرفت. انتخاب من برای نقش پدر، خود آقای شریفی نیا بودند؛ برخلاف نظر خود آقای شریفی نیا. یکی از مهم ترین منابع ما، از نگاه منتقد و کسی است که دشمنی با پروین داشته است؛ کتابی تحت عنوان تهمت شاعری. نکاتی گفته بود که خود مشاهده کرده بود. فردی که آقای بیژن بنفشه خواه نقش او را بازی کردند. مجموع مقالات و مصاحبه ها نیز ازجمله منابع مهم ما بودند. ما نمی‌توانستیم تمام ابعاد زندگی پروین را در یک فیلم نشان دهیم در غیر این صورت باید یک سریال می‌ساختیم. آگرین برگرفته از اشعار پروین بود. جایی که به مردم کمک و مهربانی می‌کرد و… . تلاش کردم و انتخاب کردم که این بخش از زندگی پروین را نشان دهم.

محمدرضا شریفی‌نیا | تهیه‌کننده و بازیگر: الان دنیا دنبال چهره که کاملا شبیه باشد، نمی‌گردد. از نظر من یک پروین ساخته شد. من دیگر مارال بنی آدم را پروین می‌دانم. بسیار ارزشمند است که به یک شخصیت با مفاهیم درونی‌اش بپردازیم نه صرفا چهره. چهره بیست و چند ساله پدر پروین را کنار تصویر شصت و خرده ای ساله من گذاشته و آن را مقایسه می‌کنند. واقعا دوست نداشتم به عنوان بازیگر در این پروژه باشم. ولی باعث افتخارم است که در این پروژه فاخر حضور داشتم. پروین تنها زنی است که حق خود را از این جامعه گرفت.

مارال بنی آدم | بازیگر نقش پروین اعتصامی: بازی در این نقش سعادت بزرگ و بزرگترین شانس هنری من بود. من پیش از آغاز سر مزار ایشان رفتم و کسب اجازه کردم. امیدوارم سینمای ایران از این مشاهیر بهره ببرد. زندگینامه افرادی که می‌تواند راه و روش درستی به ما بیاموزد. زمانی که به این پروژه اضافه شدم فرصت کمی داشتم و ساعت‌ها با آقای ورزی جلسه داشتیم و منابع را در اختیار من گذاشتند. از محققین هم درخواست کردم که مطالب و منابع مختلف از این بزرگوار را در اختیار من بگذارند. نامه‌هایی از این شاعر بزرگ را در اختیار من گذاشتند که به دوست صمیمی خود ارسال می‌کرده است. تمام منابع را کنار هم قرار دادم و تلاش کردم تا از همه آن‌ها بهره ببرم. واقعیت رقابت سیمرغ جذاب است. ولی امیدوارم بازیگری که لیاقتش را دارد سیمرغ را به خانه ببرد. پدر و مادرم فیلم را دیدند و پدرم گفتند از تو راضی هستم و این بزرگترین سیمرغ برای من بود.

آزیتا حاجیان | بازیگر: برای من بازی در نقش مادر پروین افتخار بزرگی بود. شاید نسل نو بیشتر با فروغ آشنا باشند ولی واقعا پروین شعرهای بسیار زیبایی دارد. هر منبعی که بود در اختیار ما گذاشتند. مادر پروین هم مانند هر مادر دیگری نگران فرزندش بود. من یک مادر را با تمام دغدغه‌هایش بازی کردم.

ملیکا شریفی‌نیا | بازیگر: نقش آگرین برای من بسیار جذاب بود و این شخصیت زایده تخیل نویسنده است و وجود خارجی ندارد. با تمام وجودم سختی‌ها و غمش را حس کردم. خیلی از آقای ورزی سپاسگزارم که به من کمک کردند. از مادر عزیزم و مارال نیز سپاسگزارم.

محمد شعبان‌پور | بازیگر: من قرار بود فضل الله را بازی کنم اتفاقاتی افتاد و گفتند تو ابوالفتح را بازی کن. مدتی گذشت و گفتند پروین را بازی کن! خیلی سپاسگزارم از آقای شریفی نیا و ورزی و خیلی سخت است در این فضا به کسی که کار اول سینمایی‌اش را انجام می‌دهد. بیشتر من را با کارهای طنز می‌شناسند و واقعا هر کسی این ریسک را نمی‌کند. به همین دلیل از آقای ورزی و شریفی نیا سپاسگزارم. اگر نقش خوب درآمده شما به پارتنرهای من نگاه کنید.

محمدرضا شهبانی نوری | بازیگر:  بعد از ۲۶ سال آقای شریفی‌نیا دوباره یاد من کردند. ما در درخت گلابی کار کرده بودیم. آقای شریفی نیا به من کمک کردند. در این مدت ۲۰ فیلم کوتاه ساختم. از همه همکاران عزیز و بزرگوارم سپاسگزارم. از استاد عزیزم خانم حاجیان سپاسگزارم که به من بسیار کمک کردند. جنبه آموزشی سینما برای من بسیار مهم است. از اینکه در فیلمی بازی کردم که خاصیت آگاهی بخشی و سرگرمی هم دارد، واقعا خوشحالم. چنین آثاری می‌توانند به جامعه کمک کنند.

علی کیان ارثی | صدابردار: بیش از نیمی از صدای این اثر سر صحنه انجام شده است. در ساخت این گونه آثار خیلی صدابرداری کار سختی را در پیش دارد و به دیده شدن اثر کمک می‌کند.

فرشاد خالقی | فیلمبردار:  برای فیلمبردار حضور در چنین آثاری خوشبختی است. این چندمین همکاری من با آقای ورزی بود. نوع دوربین و لنزها طوری بود که بتوانیم بافت مورد نظر فیلم را در بیاوریم و در بحث نور هم مثلا در نورپردازی خانه پروین تلاش کردیم از نورهای نرم استفاده کنیم. وارد هر صحنه که میشدم با حس و حال پروین وارد می‌شدم. از گروه فیلمبرداری به طور ویژه تشکر می‌کنم.

بهزاد عبدی | آهنگساز: موسیقی فیلم یکی از پروژه های سخت و دومین تجربه همکاری من با آقایان شریفی نیا و ورزی بود. به خاطر ماجرایی که روی پرده اتفاق می‌افتد کار را بسیار دوست دارم و از کار خود راضی هستم. اگر اتفاقی افتاده مجموعه بوده و من هم تلاش کردم صدای دوستان را به گوش برسانم. ساز اصلی ویولن سل بود که نوعی صدای عاشقانه است. از ساز بالاوان و ارکستر زهی نیز در کار وجود داشتند. موسیقی ریتم دارد. طبیعی است که موسیقی بدون ریتم اصلا وجود ندارد. اصل ماجرا این است ما تلاش کردیم ریتم را درنظر بگیریم اگر موفق بودم لطف خدا و همراهی دوستان بوده است.